Cầu Hàm Rồng qua thi phẩm "Trụ cầu Hàm Rồng" của nhà thơ Mã Giang Lân - Nguyễn Thị Quế
Cầu Hàm Rồng và dòng sông Mã - nơi ghi đậm bao chiến công hiển hách của cha ông ta trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Những tên gọi bình dị ấy đã ghi tạc vào trang sử hào hùng của dân tộc Việt Nam nói chung và Thanh Hóa nói riêng. Có lẽ, đó cũng chính là lí do để thắng tích Hàm Rồng một lần nữa đi vào văn học nghệ thuật như một lẽ tất yếu của cuộc sống. Trong kháng chiến chống Mỹ, chỉ điểm riêng trong trang thơ viết về Hàm Rồng, chúng ta có thể kể đến: Cao điểm (Anh Ngọc), Đến Đông Sơn nghe tiếng trống phòng không (Trinh Đường), Kính chào Thanh Hóa (Nông Quốc Chấn); Gửi Hàm Rồng (Xuân Hoàng), Giữa trưa, Nắng mưa, sấm sét sông Mã, sông Chu; Chào Đông Sơn của Huy Cận… Bên cạnh đó, chúng ta không thể không điểm đến sáng tác của GS.TS Lê Văn Lân với bút danh mang đậm tình yêu quê hương Thanh Hóa - Mã Giang Lân qua thi phẩm “Trụ cầu Hàm Rồng” được sáng tác vào năm 1968. Bài thơ đã ám ảnh người đọc bằng hình ảnh rất chân thật, mộc mạc mà bền bỉ, kiên cường: Trụ cầu Hàm Rồng chỉ làm bằng cốt sắt xi măng. Nó không chỉ chứng kiến mà còn bền bỉ oằn mình chống lại mưa bom bão đạn của quân thù cho đến ngày toàn thắng. Đó cũng chính là lí do để người viết chia sẻ niềm tự hào của một phần thắng tích Hàm Rồng sau hơn 50 năm nhìn lại với chiến công oanh liệt qua bài viết: Cầu Hàm Rồng qua thi phẩm “Trụ cầu Hàm Rồng” của nhà thơ Mã Giang Lân.
Cầu Hàm Rồng - Chứng nhân lịch sử
Cầu Hàm Rồng cũ do Pháp xây dựng năm 1904 là cầu vòm thép không có trụ ở giữa. Cầu này bị Việt Minh phá hủy năm 1946 trong chiến dịch tiêu thổ kháng chiến. Năm 1962 cầu Hàm Rồng mới được khởi công xây dựng. Khánh thành ngày 19 tháng 5 năm 1964, cầu gồm 2 nhịp dầm thép, ở giữa là đường sắt, hai bên là đường ô tô và đường dành cho người đi bộ. Năm 1965, khi quyết định mở cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân và hải quân ra miền Bắc, đế quốc Mỹ đã coi cầu Hàm Rồng là điểm tấn công lý tưởng nhằm cắt đứt tuyến giao thông huyết mạch chi viện cho chiến trường miền Nam. Chỉ trong hai ngày mồng 3 và mồng 4 tháng 4 năm 1965, Mỹ đã huy động 454 lượt máy bay ném hàng nghìn tấn bom xuống mảnh đất này. Sự tàn khốc của cuộc chiến này đã đi vào trong kí ức đau thương của người dân vùng Hàm Rồng, Nam Ngạn… nó là một phép lặp ám ảnh cuộc sống, cướp đi những phút giây bình yên vốn ít ỏi của thời chiến:
Tinh mơ giặc ném bom
Tên lửa tầm xa phóng vội
Không ngày nào bọn cướp trời không tới
Không đêm nào bình yên
Cầu Hàm Rồng, không chỉ chứng kiến những trận đánh liên tục xảy ra với nhiều chiến thuật của quân địch mà còn chứng kiến sự ác liệt, cam go từ những loại vũ khí tối tân, hiện đại với sức hủy diệt kinh hoàng:
Đạn hai mươi ly bắn thủng xi măng
Bom tấn ép bẻ cong cột sắt
Tên lửa nổ thép già thành nước
Thấy được những giây phút, những trận mưa bom, bão đạn từ những “con đại bàng sắt”, những “thần sấm” hung hãn trên bầu trời Thanh Hóa, chúng ta mới nhìn được một phần kinh hoàng, khốc liệt của cuộc chiến. Đối trọng với kẻ thù, cầu Hàm Rồng vẫn nhẫn nại, kiêu kì bắc ngang dòng sông Mã như thi gan, thách thức không lực Hoa Kỳ. Bất ngờ hơn, sự thi gan cùng với kẻ thù nặng kí còn là lá cờ đỏ sao vàng phấp phới tung bay rồi in hình xuống dòng sông Mã; còn là những con người cần cù, chất phác trong cuộc sống và cũng rất kiên cường, can đảm trong đấu tranh… tất cả đi vào lịch sử cùng hình ảnh cây cầu Hàm Rồng bất diệt. Có thể nói, đây chính là vẻ đẹp có một không hai - vẻ đẹp của tinh thần lạc quan, vẻ đẹp của niềm tin chiến thắng, của sự gan góc, bền bỉ khi ngày đêm từng nhịp cầu vẫn nối vững vàng để thông những chuyến xe tiếp viện cho miền Nam ruột thịt. Cũng vì thế, cầu Hàm Rồng cứ trụ vững trên con “sông Mã gầm lên khúc độc hành” (Quang Dũng) để khắc ghi công tích cha anh.
Cầu Hàm Rồng - Biểu tượng chiến thắng và sự trường tồn
Nói đến chứng nhân lịch sử, chúng ta chủ yếu nhắc đến Hàm Rồng trên phương diện đời sống, lịch sử; bên cạnh đó sức sống cho địa danh này còn có một phần không nhỏ là sự hiện diện của thi ca mà trong đó là sức sống, là sự trường tồn của một Trụ cầu Hàm Rồng. Để góp phần làm nên sức sống bất diệt ấy, ngoài địa hình hiểm trở trời ban cho Hàm Rồng (Núi Rồng và núi Ngọc ở hai bên đã chắn bom đánh thẳng vào các nhịp cầu) thì sự đóng góp của quân dân Thanh Hóa cho cuộc chiến này là không nhỏ. Từ trên cây cầu này in xuống dòng sông, người ta có thể nhìn thấy:
… màu đỏ lá cờ
Như mặt trời mới mọc
Là lửa hàn nở trên từng thanh sắt
Những nụ cười công nhân
Những khẩu pháo phòng không
Một niềm đợi giặc
Các chiến sĩ cất cao tiếng hát
Mênh mông
Tất cả những màu sắc ấy, những việc làm, hành động ấy và cả những con người ấy lúc nào cũng trong tư thế sẵn sàng chiến đấu. Màu đỏ lá cờ chính là màu của ý chí, tinh thần cách mạng. Hình ảnh “Lửa hàn nở trên từng thanh sắt” có nhiều ý: Thứ nhất, có thể hiểu đó là những tia lửa hàn có thật khi cây cầu “bị thương” và đang được những người công nhân cầu đường “cứu chữa”. Thứ hai, chúng ta có thể hiểu đó là khói lửa chiến tranh của quân thù. Từ trên bầu trời, chúng đang nhả đạn, điên cuồng bắn phá, dội bom… nhưng cây cầu cứ gan lì bám trụ trên hai đầu thương nhớ để kiên trì vắt lối đưa người qua sông. Thứ ba, người đọc cũng có thể coi đó là lửa căm thù, căm hận bọn giặc khát máu… Dù hiểu theo cách nào, thì đó cũng nói lên tính chất khốc liệt của cuộc chiến này. Nhưng dù thế nào thì chúng ta vẫn nhận thấy tinh thần lạc quan, sẵn sàng chiến đấu của quân, dân ta - những con người quả cảm, ngoan cường chống lại những đàn chim sắt khát máu sẵn sàng bủa vây cầu bất cứ khi nào không kể ngày hay đêm. Tất cả đều dốc sức để bảo vệ cây cầu - đầu mối giao thông huyết mạch với lời thề đanh thép thà chết trên mâm pháo chứ quyết không để mất cầu. Đó chính là ý chí kiên cường, là biểu tượng của niềm tin chiến thắng.
Còn đây, sự hiện diện của những chuyến “xe vẫn chạy vì miền Nam phía trước” (Phạm Tiến Duật) trên cầu Hàm Rồng là những chiến công của cây cầu lịch sử này. Mỗi việc làm, mỗi hành động của con người đưa từng chuyến xe qua cầu để lên tuyến lửa như khắc thêm sự quyết tâm chiến đấu và tin tưởng vào sự vững trãi của cây cầu, tin ở ngày mai toàn thắng. Thêm một lần xe qua là thêm một lần thành công, thêm một lần chiến thắng:
In xuống dòng sông
Là những đoàn tàu vận tải
Những đoàn xe chuyên cần nhẫn nại
Có thể nói tất cả sự cam go của cuộc chiến, những trang bị tối tân cho vũ khí đánh phá cây cầu, những khó khăn vô tận, những giây phút bình yên hiếm hoi… đã khắc họa và tôn giá trị cho hình ảnh: Trụ cầu Hàm Rồng chỉ làm bằng cốt sắt xi măng. Không phải ngẫu nhiên mà tác giả lại sử dụng phép lặp, lặp lại nguyên vẹn câu thơ này tới bốn lần trong 20 dòng thơ. Đây vừa là một sự thật lịch sử, vừa là dụng ý nghệ thuật - nghệ thuật đối lập giữa một bên là vật liệu hết sức bình thường cốt sắt xi măng để xây dựng nên trụ cầu với một bên là vũ khí tối tân hiện đại của quân thù: Đạn hai mươi li, bom tấn ép bẻ cong cột sắt, tên lửa nổ thép già thành nước, tên lửa tầm xa “tra tấn”, “oanh tạc” cây cầu bất cứ khi nào. Cuộc oanh tạc ấy có thể làm cho người ta nghĩ đến sự phá hủy cây cầu chỉ là trong giây lát nhưng điều đó hoàn toàn ngược lại cây cầu vẫn trụ vững như một phép màu kì diệu mà tạo hóa ban tặng cho nó:
Cứ thế suốt bốn năm
Trụ cầu Hàm Rồng chỉ làm bằng cốt sắt xi măng
Bốn năm, một khoảng thời gian cho sự bình yên, hạnh phúc là quá đỗi bình thường, nhưng bốn năm cho sự tồn tại của cây cầu mà ngày nào, giờ nào cũng có thể chịu những trận mưa bom, bão đạn, của sự hủy diệt quy mô lớn… là một thử thách vô cùng khốc liệt. Từ trong thử thách đó, trong thời gian đó, trụ cầu Hàm Rồng chỉ làm bằng cốt sắt xi măng vẫn bám trụ, vẫn tồn tại như lời tuyên cáo trước kẻ thù. Đó chính là minh chứng chân xác nhất khẳng định sự trường tồn từ những thứ bình thường, giản dị nhất của cầu Hàm Rồng - cây cầu lịch sử.
Xuất hiện ở đầu bài thơ, hai lần khẳng định ở khổ giữa khi nói về sự đánh phá của địch và sự kiên trinh, bất khuất trong đấu tranh chống lại quân thù của quân, dân ta mà chiến thắng giòn giã nhất khi hạ gục những con chim sắt khổng lồ với kẻ điều khiển chúng Bọn giặc lái bị bắt qua đây cúi đầu run sợ; câu thơ “Trụ cầu Hàm Rồng chỉ làm bằng cốt sắt xi măng” chốt lại bài thơ như niềm tự hào, niềm kiêu hãnh về sự giản dị trong cuộc sống. Có lẽ giá trị không định lượng bằng vật chất của sự giản dị, của thứ bình thường lại được khẳng định bằng sự trường tồn vĩnh cửu để làm nên món quà vô giá cho cuộc sống. Đây chính là ý nghĩa nhân văn, triết lý của tác giả khi nâng tầm một giá trị của một chứng nhân lịch sử từ sự giản dị mà vô cùng quý báu, đặc biệt là trong cuộc sống hôm nay khi ngược dòng lịch sử để chiêm nghiệm về sự hy sinh của các thế hệ vì độc lập dân tộc.
“Trụ cầu Hàm Rồng” của nhà thơ Mã Giang Lân là tác phẩm dung dị nhưng bên trong lại khẳng định triết lý của cuộc sống, tôn vinh vẻ đẹp giản dị. Với người đọc, nhà thơ đã giúp họ tái hiện trang sử hào hùng của dân tộc với cuộc chiến ở cầu Hàm Rồng - Thanh Hóa, những sự khốc tàn, dữ dội, những đau thương, mất mát, những lạc quan, kiên cường với niềm tin tất thắng… của những người con quê Thanh thật đáng tự hào. Hôm nay, cầu Hàm Rồng vẫn vắt ngang qua dòng sông Mã thơ mộng, ghi lại những bình yên trong cuộc sống; nhưng không ai có thể quên hơn nửa thế kỷ trước là cuộc chiến kinh hoàng, là cuộc đụng đầu lịch sử mà Trụ cầu Hàm Rồng chỉ làm bằng cốt sắt xi măng đã kiêu hãnh chiến thắng mọi vũ khí tối tân, hiện đại của quân thù. Cầu Hàm Rồng đã trở thành chứng nhân lịch sử cho đến tận mai sau. Cầu Hàm Rồng cũng chính là tiếng ca vang, là biểu tượng cho niềm tin chiến thắng và khẳng định sự trường tồn, bất diệt từ những thứ bình thường nhất trong cuộc sống này. Đó cũng chính là thông điệp của bài thơ gửi tới bạn đọc; đồng thời cũng là niềm kiêu hãnh, tự hào đời đời của cây cầu huyền thoại xứ Thanh.
N.T.Q