Trung tuần tháng chín, bầu trời xanh biếc, thỉnh thoảng vài cụm mây trắng được gió tung tẩy nhẹ nhàng trôi về phương nam. ánh nắng ban mai rực rỡ chiếu rọi xuống những cánh đồng lúa mùa đang kỳ chắc hạt. Theo dự báo thời tiết cho biết, khoảng vài ngày nữa cơn bão số mười sẽ đổ bộ trực tiếp vào khu vực Thanh, Nghệ - Tĩnh với cường độ rất mạnh. Vì vậy hàng ngày người dân đã đổ xô ra đồng hối hả gặt lúa với yêu cầu “xanh nhà hơn già đồng”, cốt sao để kịp đưa lúa về nhà không bị bão lũ tàn phá. Trong khung cảnh ấy, tôi cùng một số nghệ sỹ nhiếp ảnh rủ nhau về huyện Nông Cống, Tĩnh Gia để “săn ảnh” mùa gặt của người nông dân trên những cánh đồng tràn ngập sắc vàng của lúa.
Chúng tôi rong ruổi trên những con đường rải nhựa, thảm bê tông của huyện Nông Cống, hai bên là thảm lúa chín vàng trải mênh mông tít tắp, hương lúa nếp thoảng lên hương vị ngọt ngào đến nao lòng khiến nghệ sỹ nhiếp ảnh Trần Đàm, người cả đời đã cho ra hàng chục cuốn sách ảnh nghệ thuật nổi tiếng về Thanh Hóa như: Nét đẹp xứ Thanh; Hương rừng quê Thanh; Khoảnh khắc đẹp quanh ta; Biển mặn; Hoa trăm miền... các sáng tác của ông tập trung chủ yếu vào đề tài Đất và Người xứ Thanh, cùng muôn vàn cảnh đẹp của thiên nhiên, đất, trời mà ông đã ghi lại cho quê hương yêu dấu của mình. ấy vậy mà giờ đây đứng trước vẻ đẹp mê hồn của đồng lúa chín vàng bất tận, không kìm được cảm xúc của mình, ông reo lên: “Trời ơi sao mà mùa vàng đẹp đến thế!”. Rồi ông dừng xe, lấy máy ảnh ra hướng ống kính về phía cánh đồng, nơi những người nông dân đang thoăn thoắt gặt lúa, nơi đó còn có những hàng kè đung đưa tán lá hắt lên bầu trời trong xanh, tựa hồ như những chiếc ô che mát cho người đang gặt dưới ruộng, một đặc điểm rất rõ của vùng quê Nông Cống. Chọn bố cục, ông bấm máy liên tiếp, “Bức tranh quê” đã nằm gọn trong ống kính máy ảnh.
Tiếng kêu của ông làm tôi chợt nhớ trước đây, khi đi lấy tư liệu viết bài xây dựng nông thôn mới, tôi đã gặp anh Trần Đức Năng, Phó Chánh văn phòng Điều phối chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) xây dựng nông thôn mới (NTM) của tỉnh cho biết:
“Đến nay tỉnh ta mới có 1 huyện (Yên Định) đạt chuẩn nông thôn mới. Theo kế hoạch cuối năm 2017, phấn đấu có thêm huyện Quảng Xương. Sáu tháng đầu năm 2017 toàn tỉnh có 180 xã đạt chuẩn nông thôn mới”.
Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới ở tỉnh ta được triển khai trên địa bàn cấp xã trong phạm vi toàn tỉnh từ năm 2010, nhằm phát triển nông thôn toàn diện, nhiều nội dung liên quan đến hầu hết các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội, môi trường, an ninh - quốc phòng, hệ thống chính trị cơ sở, có những yêu cầu riêng đối với từng vùng sinh thái, đặc điểm vùng kinh tế - xã hội khác nhau. Thanh Hóa là một tỉnh lớn có diện tích 11.129,48 km2, dân số trên 3,5 triệu người; có 3 vùng sinh thái gồm: miền núi, trung du, đồng bằng và ven biển, bao gồm 27 huyện, thị xã, thành phố, với 573 xã thực hiện xây dựng NTM, trong đó có 210 xã miền núi, 170 xã đặc biệt khó khăn. Khi triển khai chương trình MTQG xây dựng NTM , bình quân toàn tỉnh mới đạt 4,7 tiêu chí/xã, thu nhập khu vực nông thôn mới chỉ đạt ở mức 8,9 triệu đồng/người; tỷ lệ hộ nghèo khu vực nông thôn ở mức 26,96%; trong khi đó mục tiêu phấn đấu đến hết năm 2020, Thanh Hóa phải có 6 huyện, 60% số xã; 20% số thôn, bản miền núi đạt chuẩn NTM. Đây là một thách thức rất lớn, đòi hỏi cả hệ thống chính trị và Ban chỉ đạo của tỉnh phải tập trung chỉ đạo, triển khai, tổ chức thực hiện chương trình mới có thể đạt được yêu cầu.
Vẫn biết chương trình MTQG xây dựng NTM còn nhiều khó khăn thách thức, nhưng trong những năm qua nông thôn tỉnh ta đã có những thay đổi căn bản. Chẳng thế mà chúng tôi đang đi trên đồng đất của huyện Nông Cống, những con đường bê tông chạy dài trên những cánh đồng, bên cạnh là những dòng kênh được xây dựng bê tông kiên cố, rất thuận tiện cho việc tưới tiêu trong sản xuất nông nghiệp... Mải mê chuyện trò với nhau, chúng tôi đến địa phận của xã Trường Sơn, huyện Nông Cống lúc nào không hay. Đây là xã điểm trong số 11 xã tỉnh chỉ đạo phong trào xây dựng NTM đợt đầu vào tháng 6/2010. Trường Sơn cũng như bao xã khác trong tỉnh, khi mới bắt đầu triển khai xây dựng NTM cũng gặp muôn vàn khó khăn như: Đường xá chật hẹp, lầy lội, trường học ọp ẹp tạm bợ, hệ thống điện nông thôn còn lạc hậu, trạm y tế xã thiếu căn bản các trang thiết bị, khi bị ốm người dân thường chạy lên tuyến trên, ít ai dám đến trạm xá chữa bệnh, vệ sinh môi trường cũng bị ô nhiễm nghiêm trọng... ấy vậy mà vừa qua xã Trường Sơn đã phấn đấu hoàn thành tất cả các mục tiêu xây dựng NTM. Vùng đất này giờ như một thị trấn, bởi ở đây người dân đã từng bước được thụ hưởng mọi điều kiện thuận lợi để cải thiện và nâng cao cuộc sống.
Khi nói về phong trào xây dựng nông thôn mới, tôi chợt nhớ cách đây vài năm khi về huyện Yên Định, một huyện được Nhà nước công nhận đã hoàn thành mục tiêu quốc gia về xây dựng NTM đầu tiên của tỉnh. Trong buổi tiếp xúc với Bí thư huyện ủy Hoàng Cao Thắng, một người đã gắn bó cả đời với sự nghiệp phát triển của quê hương và cũng là một Bí thư đã hai lần cùng Đảng bộ và nhân dân trong huyện được đón nhận Danh hiệu cao quý do Chủ tịch Nước trao tặng: Danh hiệu đơn vị anh hùng trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước, danh hiệu Anh hùng Lao động trong thời kỳ đổi mới (2000-2010). Ông cho biết:
Sau 5 năm triển khai thực hiện chương trình xây dựng NTM, với những khó khăn thách thức đặt ra, huyện đã đạt được những thành tựu không nhỏ trong quá trình thực hiện xây dựng NTM.
Sở dĩ làm được điều đó là vì ngay từ đầu khi triển khai chương trình NTM, Ban chỉ đạo xây dựng NTM từ huyện đến cơ sở đã xác định: Phải thành lập Văn phòng điều phối xây dựng NTM của huyện để tham mưu, triển khai xây dựng chương trình, quy chế làm việc; xây dựng kế hoạch trong từng năm, theo đề án của huyện và của các xã; phân công cụ thể cho mỗi thành viên Ban chỉ đạo phụ trách một đơn vị. Văn phòng điều phối có chức năng theo dõi, đôn đốc, hướng dẫn các tiêu chí liên quan đến ngành phụ trách. Hàng tháng, tại các hội nghị giao ban của huyện, các thành viên Ban chỉ đạo, các ban ngành báo cáo kết quả triển khai của đơn vị và tiến độ thực hiện các tiêu chí NTM, có sự kiểm tra, sơ kết, tổng kết thúc đẩy thực hiện chương trình. Bên cạnh đó phải tuyên truyền sâu rộng làm thay đổi nhận thức của cán bộ và nhân dân đối với chương trình xây dựng NTM, làm cho nhận thức của người dân thấu hiểu việc xây dựng nông thôn mới không phải là sự đầu tư vốn của nhà nước để xây dựng các công trình hạ tầng trong nông thôn, mà là tinh thần toàn dân chung tay xây dựng nông thôn mới với phương châm lấy sức dân để lo cho dân. Xây dựng nông thôn mới phải có cách làm chủ động, sáng tạo, phù hợp với điều kiện và đặc điểm của từng xã; không được thụ động chờ đầu tư cơ sở hạ tầng, lựa chọn các tiêu chí có khả năng làm trước, phát huy được vai trò các tổ chức đoàn thể trong hệ thống chính trị của cộng đồng dân cư, con em địa phương đi làm ăn ở xa, các doanh nhân thành đạt hỗ trợ xây dựng quê hương.
Đang trao đổi sôi nổi với chúng tôi, bỗng ông hạ giọng, vẻ mặt trở nên nghiêm trang, ông thủng thẳng, nhỏ nhẹ: Các anh là nhà báo đi khai thác tài liệu viết bài về xây dựng NTM, phải xác định rất rõ điều này: Nông thôn mới không phải là danh hiệu, mà đó là một chương trình mục tiêu lâu dài, bền vững của quốc gia nhằm nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân. Vì vậy phải xác định trong cấp ủy, chính quyền và người dân hiểu rõ để không mắc phải sai lầm đáng tiếc như: Nóng vội trong xây dựng cơ sở hạ tầng khi chưa có đủ nguồn lực cần thiết; huy động quá sức chịu đựng trong nhân dân; hợp đồng tràn lan với các nhà thầu để xây dựng các công trình hạ tầng mà không tính đến hậu quả nợ nần... làm mọi cách để lấy thành tích báo cáo hoàn thành xây dựng NTM. Kinh nghiệm này đã là bài học đắt giá trong quá trình xây dựng NTM ở huyện Yên Định chúng tôi trong những năm qua.
Trong báo cáo kết quả thực hiện chương trình MTQG xây dựng NTM trên địa bàn toàn tỉnh 6 tháng đầu năm 2017, anh Trần Đức Năng, Phó Chánh Văn phòng điều phối NTM cho biết: Năm 2017, toàn tỉnh có 37 xã được rà soát đưa vào danh sách đăng ký phấn đấu đạt chuẩn NTM theo kế hoạch của tỉnh, ngoài ra có 36 xã thuộc các huyện có văn bản đăng ký bổ sung.
Để các xã hoàn thành được các tiêu chí công nhận NTM; đến nay, toàn bộ 37 xã đều đã được hỗ trợ đầu tư theo cơ chế, chính sách khuyến khích xây dựng NTM của tỉnh. Tuy nhiên, thủ tục đầu tư và tiến độ ở một số xã triển khai chậm, ảnh hưởng đến việc hoàn thành các tiêu chí NTM. Nguồn vốn từ chương trình MTQG xây dựng NTM phân bổ quá chậm, nên đã ảnh hưởng trực tiếp đến việc triển khai thực hiện một số nội dung có liên quan và kết quả chung trong thực hiện chương trình xây dựng NTM của tỉnh. Việc duy trì, nâng cao chất lượng các tiêu chí NTM chưa được quan tâm thực hiện thường xuyên, liên tục. Xuất hiện tư tưởng thỏa mãn, bằng lòng của một bộ phận cán bộ và nhân dân sau khi xã, bản đã đạt chuẩn, làm ảnh hưởng không nhỏ đến công tác lãnh, chỉ đạo việc thực hiện duy trì và nâng cao chất lượng các tiêu chí NTM. Đáng chú ý một số nội dung, tiêu chí dễ biến động, khó khăn trong việc giữ vững như: Môi trường, tổ chức sản xuất, thu nhập, giảm nghèo, tỷ lệ người dân tham gia bảo hiểm y tế, an ninh - trật tự xã hội... Tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản đã có giảm nhiều, song hầu hết các xã phấn đấu đạt chuẩn năm 2017, vẫn đều có nợ đọng, đây là một khó khăn, thách thức. (Theo quy định xã được công nhận chuẩn NTM phải bảo đảm điều kiện không có nợ đọng trong xây dựng cơ bản NTM).
Anh Năng phân tích cặn kẽ, rành rọt từng yếu tố hạn chế của 37 xã trong tỉnh đang phấn đấu để được công nhận chuẩn NTM, trong dịp cuối năm 2017. Sở dĩ anh nắm vững được những yếu tố trên, là vì anh đã tham gia Văn phòng điều phối NTM ngay từ những ngày đầu mới triển khai chương trình MTQG xây dựng NTM của tỉnh, hơn nữa lại là người tham mưu trực tiếp cho BCĐ của tỉnh thực hiện chương trình NTM, phối hợp với các Văn phòng điều phối của 27 huyện, thị xã, thành phố trong tỉnh; tham mưu phân bổ vốn bổ sung từ ngân sách Trung ương thực hiện MTQG xây dựng NTM năm 2017; trình phê duyệt chủ trương đầu tư danh mục công trình thuộc Chương trình NTM khởi công mới năm 2018; theo dõi, kiểm tra, đôn đốc hướng dẫn việc thực hiện chương trình xây dựng NTM của các huyện, các xã, trọng tâm là các huyện, xã, thôn, bản trong kế hoạch đạt chuẩn năm 2017... Là người gắn bó với công việc lâu năm, anh luôn bám sát cơ sở để hướng dẫn, giúp đỡ các đơn vị thực hiện tốt chương trình xây dựng NTM. Chính vì vậy mà người dân ở các thôn bản, xã, huyện nơi anh xuất hiện thường gọi anh với cái tên trìu mến “Ông Nông thôn mới”.
Theo gợi ý của Phó Chánh văn phòng điều phối Trần Đức Năng, chúng tôi đã có mặt tại Văn phòng huyện ủy huyện Quảng Xương. Đồng chí Phó Bí thư Thường trực Lê Huy Kỳ tiếp chúng tôi trong căn phòng làm việc của anh đặt tại tầng một. Căn phòng tuy hơi nhỏ, nhưng được bài trí gọn gàng, sạch sẽ và khoa học. Bộ bàn ghế sa lông mầu gụ bóng loáng kê sát cửa ra vào. Anh Kỳ pha nước mời chúng tôi với tình cảm thân tình, bởi chúng tôi biết nhau đã lâu nên không cần phải e dè, câu nệ. Khi biết ý kiến của chúng tôi muốn tìm hiểu về NTM của huyện, anh Kỳ vui vẻ cho biết:
Quảng Xương là huyện đồng bằng ven biển, diện tích tự nhiên 17.100 ha, với đường bờ biển dài 12,8 km. Phía Bắc giáp thành phố Thanh Hóa, phía Nam là khu công nghiệp Nghi Sơn - Tĩnh Gia. Địa hình của Quảng Xương được chia làm hai vùng rõ rệt: đồng bằng phía tây chủ yếu sản xuất nông nghiệp và vùng ven biển phía đông người dân sống bằng sản xuất nông nghiệp và khai thác ven bờ. Vì vậy, cơ cấu kinh tế, nông nghiệp vẫn chiếm tỷ trọng lớn. Năm 2010, Nông - lâm - Thủy sản chiếm 40%, công nghiệp - xây dựng 27%; dịch vụ - thương mại 32,8%, thu nhập bình quân đầu người 12,2 triệu đồng/năm. Năm 2010, huyện Quảng Xương đã triển khai thực hiện chương trình MTQG xây dựng NTM. Đến năm 2017, việc xây dựng cơ sở hạ tầng thiết yếu trọng điểm về giao thông, thủy lợi, trường học, trạm y tế, các công trình phúc lợi ở cơ sở đã hoàn thành và đưa vào sử dụng.
Anh Kỳ đã thông tin cụ thể một vài số liệu cơ bản mà người dân trong huyện đã thực hiện được.
Từ năm 2011 đến nay toàn huyện đã xây dựng được 230 km đường giao thông, mở rộng 24,1 km đường huyện và 127,7 km đường bê tông các xã, nâng tỷ lệ đường huyện được kiên cố hóa lên 98%, đường xã lên 95,7%, đường thôn xóm đạt 91,7% và đường giao thông nội đồng đạt 64,1%. Đầu tư đưa vào sử dụng 22 công trình trụ sở làm việc của các xã, 23 công trình trạm y tế, nhà điều trị bệnh viện đa khoa huyện; 13 công trình chợ, 42 nhà văn hóa, kiên cố hóa được 43 công trình trường học với 221 phòng học và 72 nhà hiệu bộ. Hoàn thành và đưa vào sử dụng sân vận động, trung tâm hội nghị huyện, nhà thi đấu thể dục thể thao, công viên cây xanh... Xây mới, cải tạo, nâng cấp các công trình điện, các công trình cấp nước sinh hoạt tại 10 xã. Nhờ đó diện mạo nông thôn của huyện đã từng bước được cải thiện rõ rệt.
Kết thúc năm 2017, huyện Quảng Xương đang cố gắng phấn đấu là huyện đạt chuẩn NTM. Tính đến hết tháng 10 năm 2017, 29 xã của huyện trung bình tiêu chí đạt 18,83 tiêu chí, trong đó số xã đạt 19 tiêu chí là 24 xã; số xã đạt 17 tiêu chí còn 5 xã như Quảng Chính, Quảng Khê, Quảng Phúc, Quảng Nham, Quảng Giao. Những xã chưa đạt được 19 tiêu chí thuộc về các tiêu chí như: giảm tỷ lệ các hộ nghèo trong dân, vận động người dân tích cực tham gia mua bảo hiểm y tế đến từng hộ gia đình, bảo vệ môi trường sạch đẹp trong thôn xã còn có những trở ngại... Để khắc phục những hạn chế trên, trong thời gian qua BCĐ của huyện và các xã rà soát và đánh giá mức độ hoàn thành tiêu chí của từng xã; đề ra những biện pháp cụ thể trong quá trình thực hiện; tiếp tục tạo điều kiện để các doanh nghiệp, nhân dân tiếp cận vốn để duy trì phát triển sản xuất, xây dựng kết cấu hạ tầng nông thôn; tái cơ cấu ngành nông nghiệp, thực hiện các mô hình phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập cho đầu người... Trong những tháng còn lại của năm 2017, Đảng bộ, Chính quyền và nhân dân các xã trong huyện đang tích cực, nỗ lực phấn đấu cao để đạt được kết quả trở thành huyện hoàn thành chương trình MTQG xây dựng NTM của tỉnh trong năm 2017.
Trước khi kết thúc cuộc trao đổi ngắn ngủi với chúng tôi, Phó Bí thư Thường trực Lê Huy Kỳ còn thông tin cho biết về các mô hình mà huyện đã xây dựng trong nhiều năm, đến nay đã thành hiện thực như: mô hình “trồng hoa, cây cảnh thay cỏ dại ven đường trong các thôn, xã” của Hội phụ nữ, mô hình Cựu chiến binh “phối hợp tham gia chỉnh trang nhà văn hóa và xây dựng tủ sách tại nhà văn hóa thôn”, hội nông dân có mô hình “thu gom, xử lý vỏ, bao bì đựng thuốc bảo vệ thực vật, đảm bảo vệ sinh đồng ruộng và chất lượng an toàn thực phẩm”, thanh niên có mô hình “Môi trường không rác thải”, MTTQ có mô hình “Cùng chung tay xây dựng nông thôn mới”...
Tạm biệt các anh trong văn phòng huyện ủy huyện Quảng Xương, chúng tôi tiếp tục với công việc “đi săn những bức ảnh nghệ thuật” trên vùng đất Quảng Xương; cửa ngõ phía Nam vào thành phố trẻ Thanh Hóa. Bất chợt tôi nhớ tới hai câu thơ của Bác Hồ nhân dịp vào thăm Thanh Hóa lần thứ 3, ngày 12 tháng 12 năm 1961, khi nói chuyện với cán bộ và nhân dân Bác nói: “Tỉnh Thanh biển bạc rừng vàng. Ruộng đồng man mác, xóm làng liên miên”. Hai câu thơ của Bác đã nói lên tiềm năng thế mạnh của tỉnh Thanh. Lời Bác nói chân thành, bình dị nhưng nặng nghĩa tình với vùng quê, con người xứ Thanh. Đến hôm nay cán bộ và nhân dân trong tỉnh đang ra sức phấn đấu xây dựng Thanh Hóa trở thành tỉnh kiểu mẫu, xứng đáng hơn nữa với lòng mong muốn của Bác Hồ muôn vàn kính yêu.
21-11-2017
L. D