Năm mươi năm âm nhạc Thanh Hóa giai đoạn 1975-2025
Năm mươi năm âm nhạc Thanh Hóa giai đoạn 1975-2025
ĐOÀN DŨNG - ĐỖ MY LAM
Thanh Hóa là vùng đất chứa đựng những giá trị văn hóa độc đáo, luôn giữ một vai trò trọng yếu trong các thời kỳ lịch sử, đặc biệt trong kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ đã lập nhiều chiến công, khiến tên gọi Thanh Hóa vang dội cả nước. Trong thời kỳ đổi mới, xây dựng chủ nghĩa xã hội Thanh Hóa đã và đang đạt được nhiều thành tựu, hướng đến xây dựng một tỉnh kiểu mẫu như lời Bác Hồ căn dặn. Chính vì vậy, đất và người Thanh Hóa đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận để nhiều nhạc sĩ sáng tác. Đến nay, hàng ngàn tác phẩm âm nhạc gồm nhiều thể loại như: ca khúc, giao hưởng, hợp xướng, nhạc không lời dựa trên chất liệu dân ca, trò diễn của Thanh Hóa đã được sáng tác, phổ biến rộng rãi và được đông đảo công chúng đón nhận.
Từ khi đất nước hoàn toàn độc lập, âm nhạc Việt Nam nói chung và Thanh Hóa nói riêng đã có bước phát triển mạnh mẽ cả về loại hình, số lượng cũng như chất lượng các tác phẩm sáng tác. Phần lớn các tác giả đã được đào tạo bài bản từ các trường đào tạo âm nhạc như: Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam (Nhạc viện Hà Nội trước đây), Đại học Văn hóa Hà Nội, Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương, Đại học Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa (trước đây là trường Văn hóa Nghệ thuật Thanh Hóa)… Trong khuôn khổ bài viết này, tác giả xin được đi sâu đề cập tới thành tựu của âm nhạc Thanh Hóa trong giai đoạn 1975 - 2025.
Thứ nhất, về đào tạo âm nhạc, phong trào văn nghệ tại các địa phương trong tỉnh: Sau hiệp định Giơnevơ 1954, miền Bắc tập trung xây dựng CNXH và là hậu phương chi viện cho miền Nam. Trường Âm nhạc Việt Nam được thành lập (1956), sau đó là các trường đào tạo âm nhạc tại các địa phương được thành lập, ban đầu các trường chủ yếu đào tạo các chuyên ngành biểu diễn các loại nhạc cụ, biểu diễn thanh nhạc. Từ khoảng năm 1980 trở lại đây, loại hình đào tạo Sư phạm âm nhạc được đưa vào các trường Văn hóa Nghệ thuật và trường Sư phạm, từ đây, môn âm nhạc được đưa vào giảng dạy trong các trường Tiểu học, THCS trên toàn quốc. Đến nay Thanh Hóa đã có hàng ngàn giáo viên âm nhạc được đào tạo trình độ đại học, hiện đang giảng dạy tại các trường Tiểu học và THCS, điều này nói lên, trình độ âm nhạc trong nhân dân đã từng bước được nâng lên, trong đó Thanh Hóa cũng là một trong số ít địa phương luôn có sinh viên đạt giải cao trong các hội thi ca múa nhạc, liên hoan tiếng hát truyền hình khu vực và toàn quốc.
Trong những năm qua, được sự quan tâm của Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, UBND tỉnh, các sở, ban, ngành, địa phương trong tỉnh thông qua các Nghị quyết, quy định cụ thể về đầu tư kinh phí, chỉ tiêu biên chế, cơ sở vật chất, xây dựng các nhà hát, nhà văn hóa tại các địa phương; phát động các cuộc thi sáng tác ca khúc viết về Thanh Hóa, tổ chức các Hội thi, Liên hoan văn nghệ, nâng cao dần giá trị giải thưởng VHNT hàng năm, giải thưởng VHNT Lê Thánh Tông (5 năm)… Từ đó đã góp phần nâng cao đời sống văn hóa - văn nghệ tại các địa phương, kể cả khu vực miền núi đã được nâng lên, điều này được chứng minh qua các hội diễn, liên hoan văn nghệ do các cấp, ngành trong tỉnh hàng năm tổ chức. Hiện nay, tại các vùng miền trong tỉnh, ở đâu cũng luôn vang lên những giai điệu bài hát ca ngợi quê hương, đất nước, ca ngợi tình yêu lứa đôi, đặc biệt trong các sự kiện lớn tại địa phương, đơn vị, trường học, nhiều chương trình nghệ thuật được đầu tư về dàn dựng, hòa âm phối khí, sáng tác, ca sĩ thể hiện, cơ sở vật chất… đạt chất lượng cao.
Trình độ thưởng thức âm nhạc: Âm nhạc hiện phát triển rộng rãi trong đời sống xã hội, từ phòng trà ca nhạc, quán hát cho nhau nghe, karaoke, các chương trình biểu diễn nghệ thuật tại quảng trường, nhà hát, trong sự kiện kỷ niệm các ngày lễ, tết… Trong các sự kiện này, số lượng khán giả tham dự là tương đối đông, một phần do công tác quảng bá, tính chất của buổi lễ, hoặc trong chương trình có sự tham gia của ca sĩ thần tượng của lớp trẻ.
Thứ hai, sáng tác thể loại ca khúc: Đây là thể loại dễ viết, dễ phổ biến nên các tác giả chuyên và không chuyên đã ưu tiên viết nhiều. Thông qua việc khai thác các chất liệu dân ca Thanh Hóa hoặc sáng tác theo phong cách nhạc nhẹ, hơn một ngàn ca khúc viết về Thanh Hóa đã ra đời, với nhiều chủ đề như tuyên truyền, quảng bá lịch sử, văn hóa, danh lam thắng cảnh của địa phương; ca ngợi tinh thần anh dũng trong chiến đấu, tinh thần hăng say trong học tập, lao động sản xuất; chủ đề về xây dựng nông thôn mới, lực lượng vũ trang, công an, các trường học, các sở, ban, ngành, trong đó có nhiều bài đã đồng hành trong suốt quá trình chiến đấu và xây dựng đất nước, có thể ví dụ một số tác phẩm đại diện sau:
Về chủ đề anh hùng: Trước năm 1975, Thanh Hóa có một số ca khúc đã được phổ biến rộng rãi, được nhiều người biết đến như: “Thanh Hóa anh hùng” (Hoàng Đạm); “Chào sông Mã anh hùng” (Xuân Giao); “Đường về Thanh Hóa”, “Đẹp đôi trai gái tỉnh Thanh” (Nguyễn Trọng); “Thanh Hóa chiến thắng” (Văn Tuyên); “Nhịp cầu sông Mã” (Lê Quang Thọ); “Hát mừng các cụ dân quân” (Đỗ Nhuận); “Cây lúa Hàm Rồng” (Đôn Truyền); “Hàm Rồng phun lửa” (Hoàng Hải); “Hàm Rồng Nam Ngạn anh hùng” (Phạm Cát); “Bài ca tuổi trẻ Nam Ngạn anh hùng” (Phạm Tuyên). Từ năm 1975 đến nay, ca khúc viết về chủ đề này vẫn tiếp tục được các tác giả quan tâm như: “Chúng tôi là đồng đội Lê Đình Chinh” (Phạm Tuyên); “Kỷ niệm giọng hò” (Minh Quang); “Em nghe chuyện Hàm Rồng” (Mai Kiên); “Thành phố bên bờ sông Mã” (Đoàn Ứng - Đoàn Dũng); “Thanh Hóa thành phố mùa xuân” (Đoàn Dũng); “Hang Co Phường ngày ấy không quên” (Lê Mạnh Thống)…
Chủ đề về quê hương và lao động sản xuất, cảnh đẹp quê hương Thanh Hóa có thể kể một số tác phẩm như: “Khúc tình ca Thanh Hóa” (Nguyễn Trọng); Album “Những nẻo đường quê Thanh” (Đồng Tâm) gồm 12 ca khúc; “Sầm Sơn biển quê Thanh” (Đoàn Dũng phổ thơ Lê Đăng Sơn); “Đi giữa đại lộ Lê Lợi” (Nguyễn Cường); “Thành phố anh hùng bên bờ sông Mã” (Công Chí, phổ thơ Phạm Ngọc Cảnh); “Âm vang Hàm Rồng” (Lê Xuân Chung); “Về với Xứ Thanh” (Nguyễn Tiến); “Thanh Hóa vào xuân” (Thế Việt); “Về quê em đi anh” (Đỗ Hoài Nam); “Vọng phu” (Hoàng Thanh Nhung); “Dòng sông Mã bến đợi” (Hoàng Hải); “Chiều sông Mã” (Phạm Khánh Hoàng)…
Ca khúc viết về đời sống, cảnh đẹp của các tộc người thiểu số ở tỉnh Thanh Hóa: “Tiếng hát Loốc toong” (Văn Hòe); “Fa lát mây”, “Xuống chợ vùng biên” (Băng Xuân); “Khúc hát làng Dao” (Mai Kiên)…
Thứ ba, sáng tác thể loại khí nhạc: Đây là thể loại đòi hỏi người viết phải được đào tạo cơ bản tại các trường âm nhạc, có kiến thức sâu rộng về âm nhạc (lý thuyết âm nhạc, hòa thanh, lịch sử âm nhạc, nhạc cụ, hình thức, thể loại âm nhạc, tính năng nhạc cụ, sáng tác…). Viết lên tác phẩm đã khó, nhưng người nghe cũng đòi hỏi phải có khả năng cảm nhận, phân tích, chính vì vậy mà trong quá trình 50 năm âm nhạc Thanh Hóa, số lượng tác phẩm ở thể loại này cũng không nhiều, chủ yếu tập trung vào giai đoạn 1980 đến nay, khi Thanh Hóa có một đội ngũ các nhạc sĩ tốt nghiệp khoa sáng tác tại Nhạc viện Hà Nội, thể loại khí nhạc mới góp phần vào thành tựu âm nhạc của xứ Thanh, có thể kể tên một số tác giả, tác phẩm như: Nhạc sĩ Đồng Tâm với giao hưởng “Những chặng đường đất nước”; “Tứ tấu đàn dây”; Độc tấu Tỳ bà “Điệu lý với cung đàn”; Thập lục với dàn nhạc dân tộc “Chiều trong nỗi nhớ”. Nhạc sĩ Hoàng Hải với giao hưởng thơ “Hàm Rồng anh hùng ca”; Nhạc kịch múa “Chiến thắng Pha Thí”; Nhạc múa “Hoa đăng”. Nhạc sĩ Lê Xuân Chung với giao hưởng “Lam Sơn bản hùng ca”; Conxecto cho Cenlo và Piano. Nhạc sĩ Thế Việt với tứ tấu đàn dây “Tâm sự sông Mã”; Hợp xướng “Hàm Rồng cảm xúc lúc rạng đông”; Romance “Câu chuyện tình hóa đá”; Biến tấu “Âm vang bản Mường”. Nhạc sĩ Đoàn Dũng với tứ tấu cho đàn dây “Quê hương” dựa trên chất liệu dân ca Hò sông Mã; “Biến tấu cho Piano số 1,2,3”; Tác phẩm viết cho Piano kỹ thuật số “Giai điệu quê hương” dựa trên chất liệu hò sông Mã và dân ca Đông Anh. Nhạc sĩ Đỗ Hoài Nam với: “Biến tấu viết cho Flute và dàn nhạc thính phòng”; Trio “Mùa xuân trẩy hội” viết cho piano, violon, violoncello; Nhạc múa “Hàng em về bản” viết cho dàn nhạc dân tộc. Nhạc sĩ Hoàng Giang với giao hưởng: “Khúc tráng ca sông Mã”; Hòa tấu “Trẩy hội”. Nhạc sĩ Phạm Khánh Hoàng với tác phẩm viết cho Piano “Xuống núi”, Biến tấu Variations “Hội đêm trăng”; Tổ khúc giao hưởng: “Âm vang xứ Thanh”…
Thứ tư, về mảng các đề tài khoa học cấp tỉnh, tuyển tập sách, bài báo:
Đề tài khoa học cấp tỉnh: Nguyễn Liên “Âm nhạc múa đèn Đông Anh” năm 2012; Đoàn Dũng “Phát huy giá trị các ca khúc viết về Thanh Hóa phục vụ sự nghiệp CNH - HĐH quê hương, đất nước” năm 2020.
Tuyển tập “Nửa thế kỷ ca khúc xứ Thanh” (Nxb Âm nhạc, Hà Nội) do Sở Văn hóa Thông tin, và Hội Văn học Nghệ thuật Thanh Hóa biên tập năm 2003; Tập ca khúc “Giai điệu quê Thanh”, tập I (2012); tập II (2017) - Nxb Thanh Hóa, do Hội Văn học Nghệ thuật Thanh Hóa biên soạn; tập 3 (2022) - Nxb Thanh Hóa; Tập ca khúc “Xin đừng mãi vô tình” của Nguyễn Liên, 2011 (Nxb Thanh Hóa); Tuyển tập “Về làm dâu sông Mã”, “Nhịp cầu mặt trời” của Đồng Tâm, Xuân Liên (1994), “Mùa xuân và âm thanh - tập ca khúc”, Sở Văn hóa Thông tin ấn hành; Tuyển tập “Chiều sông Mã” của Thế Việt (2017); Tuyển tập “Về Lam Kinh ngày hội” của Mai Kiên; Tuyển tập ca khúc “Biển gọi” của Thanh Nhung; Tuyển tập “150 ca khúc xứ Thanh” của Đoàn Dũng; Tuyển tập ca khúc “Đời biển”, VCD “Âm vang một giọng hò” của Trọng Bích; Tuyển tập ca khúc “Tình đất tình người” tập 1, tập 2 của nhạc sĩ Phạm Duy Cẩn; Hội Văn học Nghệ thuật Thanh Hóa (1994), “20 năm ca khúc Thanh Hóa - tập ca khúc”, Nxb Thanh Hóa; Hoàng Sâm (2004), “Âm nhạc Hò sông Mã”, Nxb Thanh Hóa; Nguyễn Liên (chủ biên), Hoàng Minh Tường (2017), “Âm nhạc dân gian xứ Thanh” Nxb Thanh Hóa; Lê Văn Hòe (2015), “Âm nhạc dân gian Thanh Hóa” Tập I, Nxb Thanh Hóa; Sở Văn hóa thông tin - Nhà văn hóa trung tâm tỉnh Thanh Hóa (1999), “Dân ca Thanh Hóa - tập I”, Nxb Thanh Hóa; Sở Văn hóa thông tin Thanh Hóa - Trung tâm văn hóa thông tin tỉnh Thanh Hóa (2002), “Dân ca Thanh Hóa” - Tập II, “Dân ca các dân tộc thiểu số”; Tập ca khúc (1991), “Tình đất tình người” tập 1, tập 2 (Phạm Duy Cẩn)…
Về bài báo khoa học, đã có một số tác giả phân tích bút pháp sáng tác ca khúc viết về Thanh Hóa. Đáng chú ý là: Đỗ Thị Thanh Nhàn (2006), “Âm nhạc trong các trò diễn và diễn xướng dân gian của người Việt xứ Thanh”, Luận văn thạc sĩ âm nhạc, Nhạc viện Hà Nội; bài “Dân ca Thanh Hóa trong các ca khúc viết về xứ Thanh” của Vi Minh Huy (Tạp chí VHNT số 385, tháng 7-2016);
Trong hành trình 50 năm âm nhạc Thanh Hóa, một số hội viên Ban Âm nhạc và nghệ sĩ thuộc lĩnh vực âm nhạc xứ Thanh đã được Nhà nước tặng danh hiệu như NSND Hoàng Hải; các NSƯT: Ngọc Vĩnh, Huy Phước, Anh Tuấn, Thanh Thanh, Ngọc Giai (Hoàng Giang).
Thứ năm, về giải thưởng âm nhạc đã đạt được của các tác giả Thanh Hóa: Chặng đường 50 năm âm nhạc Thanh Hóa đã được Đảng, Nhà nước, các cấp lãnh đạo địa phương, các bộ, ngành Trung ương ghi nhận biểu dương và trao nhiều Bằng chứng nhận, giải thưởng, tiêu biểu như:
- Giải thưởng Nhà nước: Nghệ sĩ nhân dân - Nhạc sĩ Hoàng Hải
- Giải thưởng âm nhạc hàng năm Hội Nhạc sĩ Việt Nam: Đây là giải thưởng cao quý, là điều kiện để xét các danh hiệu như giải thưởng Nhà nước về VHNT, giải thưởng Hồ Chí Minh cho các tác giả. Trong giai đoạn 1975 - 2025, đã có một số nhạc sĩ thuộc Chi hội Nhạc sĩ Việt Nam tỉnh Thanh Hóa tham gia và giành giải A, B, C, Khuyến khích như: Hoàng Hải, Đồng Tâm, Đoàn Dũng, Xuân Chung, Thế Việt…
- Giải Liên hoan âm nhạc toàn quốc - Hội Nhạc sĩ Việt Nam: Một số nhạc sĩ Thanh Hóa đã tham gia và giành giải A, B như: Đồng Tâm, Hoàng Hải, Đoàn Dũng, Thế Việt, Đỗ Hoài Nam, Lê Mạnh Thống.
- Giải thưởng Hội VHNT Thanh Hóa hàng năm: Trong hành trình 50 năm qua, 100% tác giả thuộc Ban Âm nhạc đã tham gia dự giải thưởng hàng năm của Hội VHNT Thanh Hóa, trong đó có một số tác giả đạt giải A, B, C, Khuyến khích. Đặc biệt trong năm 2025, UBND tỉnh Thanh Hóa đã trao giải thưởng VHNT Lê Thánh Tông (giải thưởng 5 năm) lần thứ Nhất cho 09 tác giả, trong đó có 01 giải Đặc biệt, 01 giải A, 02 giải B, 05 giải C.
Ngoài các giải thưởng nêu trên, các tác giả Thanh Hóa cũng đã tham gia viết bài hưởng ứng các cuộc vận động sáng tác của các tỉnh, các bộ, ngành và giành nhiều giải quan trọng, đã có một số tác phẩm được các bộ, ngành, địa phương sử dụng, chọn làm ca khúc chính thức của lực lượng, ngành, cơ quan, trường học, khu du lịch trọng điểm quốc gia; nhiều tác phẩm liên tục được phát sóng trên truyền hình Trung ương, địa phương, các trang mạng xã hội và được nhiều người nghe yêu thích.
Thanh Hóa là tỉnh đất rộng, người đông, nhiều danh lam thắng cảnh, có truyền thống lịch sử, văn hóa lâu đời - nguồn cảm hứng vô tận cho các tác giả âm nhạc tìm tòi, sáng tạo. Trên đây chỉ nêu được một số tác giả, tác phẩm đại diện cho các thể loại âm nhạc, còn rất nhiều tác giả có tác phẩm hay chưa được liệt kê và trong đó có nhiều tác phẩm đã đi cùng năm tháng với hành trình của dân tộc, góp phần không nhỏ trong sự nghiệp CNH - HĐH quê hương, đất nước.
Đề xuất, kiến nghị:
- Để nâng cao chất lượng sáng tác cũng như biểu diễn âm nhạc, nâng tầm với các thành phố lớn trong nước và các quốc gia trong khu vực, chúng ta cần quan tâm xây dựng dàn nhạc thính phòng, dàn nhạc giao hưởng. Hiện nay Thanh Hóa đã có một số nhà hát, trung tâm hội nghị được đầu tư về cơ sở vật chất tương đối tốt, có thể đáp ứng được các buổi hòa nhạc của dàn nhạc giao hưởng, dàn nhạc thính phòng. Tuy nhiên, nghệ sĩ nhạc công trong biên chế dàn nhạc này thì chưa có, chính vì vậy, xin kiến nghị với UBND tỉnh, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa cần có chiến lược dài hơi và có cơ chế đặc thù để xây dựng và duy trì dàn nhạc thính phòng, dàn nhạc giao hưởng.
- Cần nâng cao chất lượng nghệ thuật đỉnh cao trong các chương trình nghệ thuật phục vụ các sự kiện hiện nay, không nhất thiết tiết mục nào cũng ồn ào, đội hình phụ họa đông đảo, múa phụ họa từ đầu cho tới cuối tiết mục làm cho tiết mục dù đầu tư lớn nhưng vẫn mang tính phong trào quần chúng, thiếu tính chuyên nghiệp đỉnh cao. Vì vậy cần có những chuyên gia giỏi tham gia góp ý, thẩm định trước khi triển khai tập luyện.
Hòa chung với hành trình 50 năm đất nước hoàn toàn độc lập, âm nhạc Thanh Hóa đã có bước phát triển góp phần quan trọng vào công cuộc xây dựng quê hương, đất nước. Bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, âm nhạc luôn là mặt trận giữ vị thế, là động lực thúc đẩy tinh thần cho mọi lứa tuổi, mọi ngành nghề, lĩnh vực, và đã tới lúc âm nhạc sẽ là một ngành đặc thù đem lại lợi nhuận lớn, nâng cao đời sống vật chất cho các văn nghệ sĩ, góp phần vào sự nghiệp xây dựng Thanh Hóa thành tỉnh kiểu mẫu như lời Bác Hồ căn dặn.
Đ.D - Đ.M.L
Tài liệu tham khảo:
1. Ban Tuyên giáo Trung ương (2008), Tài liệu nghiên cứu, quán triệt Nghị quyết số 23-NQ/TW của Bộ Chính trị khóa X “Về tiếp tục xây dựng và phát triển văn học, nghệ thuật trong thời kỳ mới”, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
2. Đoàn Dũng (2022), Tuyển tập 150 Ca khúc xứ Thanh, Nxb Thanh Hóa.
3. Lê Văn Hòe (2015), Âm nhạc dân gian Thanh Hóa - Tập I, Nxb Thanh Hóa.
4. Hội Văn học Nghệ thuật Thanh Hóa (1994), 20 năm ca khúc Thanh Hóa - tập ca khúc, Nxb Thanh Hóa.
5. Hội Văn học Nghệ thuật Thanh Hóa (2012), Giai điệu quê Thanh - tập ca khúc, Nxb Thanh Hóa.
6. Nguyễn Liên (2012), Âm nhạc múa đèn Đông Anh, Nxb Âm nhạc.
7. Nguyễn Liên (chủ biên), Hoàng Minh Tường (2017), Âm nhạc dân gian xứ Thanh, Nxb Thanh Hóa.
8. Nguyễn Liên (2011), Xin đừng mãi vô tình - tập ca khúc, Nxb Thanh Hóa.
9. Xuân Liên (1994), Mùa xuân và âm thanh - tập ca khúc, Sở Văn hóa thông tin ấn hành.
10. Đỗ Thị Thanh Nhàn (2006), Âm nhạc trong các trò diễn và diễn xướng dân gian của người Việt xứ Thanh, Luận văn thạc sĩ âm nhạc, Nhạc viện Hà Nội.
11. Hoàng Sâm (2004), Âm nhạc Hò sông Mã, Nxb Thanh Hóa.
12. Sở Văn hóa thông tin - Hội Văn học Nghệ thuật Thanh Hóa (2003), Nửa thế kỷ ca khúc xứ Thanh, Nxb Âm nhạc.
13. Đồng Tâm (1993), Nhịp cầu mặt trời, Sở Văn hóa thông tin Thanh Hóa.
14. Đồng Tâm (2011), Về làm dâu sông Mã - tập ca khúc, Nxb Thanh Hóa.