Thơ Huy Trụ Nhiều ám ảnh về mẹ, đau đáu một miền quê - Lê Quang Sinh
Tôi viết bài này với ý định đi sâu vào hai vấn đề nêu trên trong trường cảm xúc mà thơ Huy Trụ mang tới.
Mỗi lần bắt gặp dáng mẹ đổ dài giữa đường quê gập ghềnh sỏi đá, trên tay chiếc gậy chống trong chiều nâu, Huy Trụ xót xa trong tâm thế một đứa con mang nhiều ám ảnh: Mẹ có gì? Ngoài chiếc gậy lần đi…(Với mẹ).
Để rồi trong khoảng khắc ấy ông nhận ra rằng: Hơn mọi điều to tát, bóng bẩy, nặng thuyết giáo là chiếc gậy chống vô cùng giản đơn kia mới thật sự là thứ cần thiết, thật sự hữu dụng đối với mẹ:
Nắng thật nắng không lộn màu hư ảo
Chiếc gậy mẹ cầm hơn trăm lời thuyết giáo.
(Với mẹ)
Một bà mẹ hữu hình với chiếc gậy chống bên một bà mẹ vô hình mang bóng dáng ruộng đồng, sông núi, cỏ cây… Quê hương cứ ám vào ông với một làng Bồng Thượng buồn buồn, vui vui man mác thuở thiếu thời:
Quên thì không thể quên
Nhớ cũng không ra nhớ.
(Làng Bồng Thượng)
Để rồi, có cái kết không thể khác hơn lẽ bình thường; nhưng chắc nịch, chính trực, lãng mạn, đầy chất phù sa bồi lắng:
Đành làm theo tiếng chim
Cứ quay về hướng ấy.
Cái hướng mà nơi đó Núm rau vùi giữa đất trời/ Nửa cho đất, nửa thành tôi bây giờ cùng với mồ mả tổ tiên bỏ sao được, quên sao được.
Làng Bồng Thượng quê ông như một dải lụa xanh vắt dọc hai bờ đê sông Mã, con sông “ngựa” của cả một tuổi thơ cứ “tung vó, lồng lên” với bao ám ảnh: Một tiếng “huầy dô” xô con đò dọc/ Người trên bờ, áo cũng đẫm mồ hôi (Sông Mã).
Thơ nào mà chả cần đến chi tiết. Từ chi tiết đạt tới hình tượng nghệ thuật có tính chất khái quát là một vấn đề đòi hỏi hoàn toàn khác, trong đó nghệ thuật dùng con chữ đặc biệt quan trọng, tạo nên một trường cảm xúc riêng biệt; cho biết giới hạn liên tưởng của nhà thơ, khả năng tư duy dẫn dắt đa chiều của anh ta. Huy Trụ biết tạo cơ hội bình đẳng tối đa cho các chi tiết tham gia vào những mảng sống khác nhau tạo nên những hình ảnh phức hợp, đa màu gây bất ngờ ngay trong mỗi một câu thơ. Biên độ liên tưởng vì thế được nới rộng hơn, câu thơ lạ, trở nên phóng khoáng: Thường những cây vươn cao/ Là cây hay sợ gió/ Những cây dày lớp vỏ/ Mối mọt nằm bên trong (Đi rừng).
Huy Trụ không những có nhiều bài thơ viết riêng về mẹ, về cha mà ngay trong một số bài tưởng chừng không liên quan, nhưng mỗi khi trí tưởng tượng được kích hoạt, trường liên tưởng của ông bao giờ cũng tỏa sóng lan về nơi thiêng liêng ấy:
Mùa đông ngậm lá trầu cay
Mùa hè cởi áo vắt vai ra đồng
Vui buồn treo ở đầu bông
Sợi rơm vàng buộc, vợ chồng thương nhau.
(Chuyện cây lúa)
Hay khi tâm sự với Xuân Ba, bạn viết cùng quê với ông:
Thương mẹ nghèo ta viết lúa viết khoai
Ta quên viết những điều mẹ nghĩ…
Ở ngọn bút chứa bao điều giản dị
Con chữ chồng lên con chữ trốn, tìm…
(Cứ mỗi lần)
Trong đời, không ai không nghĩ về mẹ, viết về mẹ đôi lần. Khi buồn nhớ về mẹ, khi vui nhớ về mẹ. Mẹ là nguồn cảm xúc vô tận của mỗi đứa con, của thi ca. Nhưng để diễn đạt chính xác cảm xúc ấy, trong không gian ấy thật không dễ. Huy Trụ có nhiều câu thơ hay về đề tài này:
Ngày trở lại vầng trăng chờ đã xế
Mảnh ruộng cằn gốc rạ đứng trơ vơ.
(Vùng đất bão)
Hay:
Tháng sáu mây giăng ngột ngạt cả trời
Mẹ lại quạt cho con bằng chiếc mo cau rụng
Con thương mẹ ngước nhìn bồ thóc rỗng
Tiếng mưa rơi lút mặt cánh đồng.
(Trao lại cho con)
Thơ vốn cảm hơn nghĩ, gợi hơn tả. Huy Trụ nhiều lúc cũng không tiết chế, điều phối được cảm xúc dẫn đến nghĩ nhiều hơn cảm:
Mẹ ơi,
Cuộc đời này
Họ ca ngợi quá nhiều về mẹ
Bao trang chữ làm sao con đếm xuể
Mẹ là
Mẹ là
Mẹ là…
(Mẹ ơi)
Tả nhiều hơn gợi:
Miếng ngon để bát người ta
Bát mình rau muống, quả cà vậy thôi
Quanh năm nốt lạt buộc người
Buộc cây mạ, buộc một đời đa mang
Ở đời hạt lúa cắn ngang
Mấy ai cắn dọc, bẽ bàng lắm thay!
Con nhìn dáng mẹ chiều nay…
(Dáng mẹ chiều nay)
Trong thơ, quê hương như người mẹ thứ hai luôn luôn có mối quan hệ gắn bó một cách mật thiết với người mẹ bằng da, bằng thịt, là người bồi bổ hoàn thiện tiếp sức vóc, tâm hồn để mỗi chúng ta có thể đến với thế giới xung quanh như vừa là chủ thể độc lập, vừa là mắt xích của những mối quan hệ bền vững của tự nhiên. Một người mẹ “gập gầy trong đất” ứng với một vùng quê không thiếu “Gió trở mặt thành cơn bão dữ” có gì đó đeo bám, ám ảnh Huy Trụ để rồi nó như một chất xúc tác đặc trưng, riêng biệt cho quá trình tôi luyện, hoàn thiện con người ở chính nơi đây:
Một vùng đất lắm đền đài vua chúa
Gió trở mặt thành cơn bão dữ
Sông cũng thành sông ngựa
Chảy ngang tàng qua bãi mía nương dâu.
(Vùng đất bão)
Tình với cảnh là mối quan hệ thủy chung của thi nhân với thiên nhiên. Đồng cảm và giao hòa đưa đến sự gắn kết, đẩy lên đến độ tuy hai mà một, tuy một mà hai thân thuộc nhau, yêu thương nhau. Thiên nhiên và con người trở thành một sinh thể thống nhất, quả là một tương tác siêu phàm:
Ở ngoài kia mùa xuân đang tới
Ở trong này mẹ kiêu hãnh sinh con.
(Tản mạn về con)
Hay:
Còn em cứ dửng dừng dưng
Như trong trời đất chưa từng… có tôi!
Tóc chi như suối của giời
Cái đuôi mắt buộc chết người như không!
(Bông hồng có gai)
Những câu thơ mong manh mà tráng lệ, không dễ khuất lấp. Nhà thơ, nhà phê bình văn học Anh gốc Hoa Kỳ đoạt giải thưởng Nobel Văn học năm 1948 T.S. Eliot nói: “Các nhà thơ chưa chín thì bắt chước, nhưng các nhà thơ đã chín thì ăn cắp, trong quá trình biến nội dung đạo văn thành cái gì đó riêng của mình không phải thành cái thông thường mà thành cái gì đó hay hơn”: Cánh hồng biết có còn tươi/ Vớt lên lại sợ gai… mười ngón đau! (Bông hồng có gai).
Cũng cảnh làng quê thân thuộc: Dòng sông, bến nước, cây đa, sân đình… như bao làng quê khác trên đất Việt. Nhưng hình ảnh dòng sông, bến nước… trong cảm thức của Huy Trụ cá tính hơn, riêng biệt hơn: Con sông cứ đổ thác ghềnh vào nhau, cây đa bỗng dưng hồn hơn - Chứng nhân cho những hiển hiện của bao thăng trầm Làng có người nghênh ngang võng giá/ Làng có người như chị Dậu, anh Pha, một góc ngõ quê bộn bề ca dao Ngõ quê nơi xếp cày bừa? Quần xăn móng lợn, cha lùa trâu đi. Quê hương còn là dấu ấn trầm bổng của tuổi mới lớn “tuổi nhìn con gái phía sau lưng”, là mối tình đầu dang dở man mác, tê tê Chỉ có em, em một lần rực rỡ/ Để suốt đời hương sắc thắm vào anh, là tiếng mô tê răng rứa dù đi đâu, ở đâu Vẫn thương một bóng cau già trước sân, là người vợ hiền, là những đứa con hiếu thảo, là người đàn bà điên,… Thật rành rẽ, khác biệt, chung mà không chung, giống mà ám ảnh, đau đáu trong ông, đôi lúc như vò xé, lại lắm khi thoảng hoặc, nhẹ nhõm như lông hồng: Nỗi buồn thả nước sông trôi/ Niềm vui em cất thành lời mong manh… (Em về).
Viết về mẹ, về quê hương, thơ Huy Trụ tìm đâu cũng dễ dàng bắt gặp nhiều câu hay, sâu sắc trong cách nghĩ, gợi được nhiều cung bậc cảm xúc, âu cũng nói lên một điều gì đó về độ chín của sự liên tưởng, về “tay nghề” của một con người luôn khao khát hướng về điều thiện, về sự mới mẻ cho thơ cảm xúc hơn: Câu thơ con giá một lần được chui xuống mộ/ Cha gạch bớt đi rỗng tuếch những ngôn từ; Gối mềm tua tủa lên chông/ Dựng con người dậy, thức cùng nỗi đau; Nhớ cây trầm khuất nẻo cánh rừng kia/ Trăm thứ gỗ đua chen bằng sắc lá; Tội tình nào có gì đâu/ Đến bàn tay chẳng nắm lâu một lần; Đành rằng cây lá tơ non/ Cái già cỗi cứ che con mắt người…
Huy Trụ hấp dẫn chúng ta bằng những câu thơ lên đồng, nhưng lại thiếu những bài thơ toàn bích. Nói như thế, cũng không có nghĩa là không có. Bài Bất chợt là một ví dụ, cấu tứ chặt chẽ, liên tưởng thành động năng cho quá trình biến đổi về chất, nghĩ và cảm tựa nhau cho câu thơ vút bay, chấp chới như cánh diều giữa tịnh mịch chiều quê:
Cái ta gọi một đời
Mỏng tang như tờ giấy
Vui buồn đong đếm lại
Viết chưa đầy câu thơ.
Viết xong giữa mùa ve sôi 2020
L.Q.S