HỮU THỈNH
Vì tôi không biết đây là tập thơ thứ năm của Trần Đàm, nên “Tiếng khèn” cứ đưa tôi đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác. Tại sao một người rất giỏi về nhiếp ảnh lại làm thơ khá thế? Ấn tượng nhất là mảng thơ viết về miền núi. Vẫn những cảnh người ta thường bắt gặp trong thơ của các cây bút khác, nhưng trong “Tiếng khèn”, nó hoàn toàn khác, đó là những gì rất riêng của Trần Đàm. Một hiện thực giống nhau đã được nhìn và cảm bằng con mắt của nhà nhiếp ảnh và trái tim của nhà thơ. Đây không phải là cố khác mà là khác một cách hồn nhiên, tự nhiên, chứa đầy những rung cảm thơ thành thực và độc đáo.
Đọc thơ Trần Đàm, tôi nhận ra rằng, khi nào nhà thơ hoàn toàn vâng theo sự mách bảo của trái tim mình thì bài thơ sẽ hiện ra nguyên hình nguyên khối, mang một sinh mệnh khác, một sự sống khác. Và khi đó, phần thưởng đã thuộc về tay nhà thơ.
Bài “Tiếng khèn” là một thành công xứng đáng mở đầu tập thơ và đứng tên cho cả tập.
Tiếng khèn trèo lên sàn nhà
Rót vào tai mẹ
Rót vào tai cha
Rót đầy chum rượu
Rót đầy ngực em
Uống say tiếng khèn
Ngất ngây bờ trúc
Tiếng khèn vọng núi ngân nga.
Cái hay ở đây là tác giả lấy sự sống để tái hiện sự sống, lấy cái cụ thể để vẽ cái trừu tượng. Nghệ thuật đánh tráo khái niệm ở đây được sử dụng rất tinh tế, táo bạo và nhuần nhuyễn. Cái hay nữa là khi sự liên tưởng đã được đẩy lên đến đỉnh cao thì tác giả biết dừng ngay. Bài thơ nhờ đó mà có dư vang, ám ảnh.
Là một nhà nhiếp ảnh nổi tiếng, Trần Đàm rất thạo về việc đi săn hình ảnh. Nhưng có những điều không nói hết được bằng hình ảnh thì phải nhờ đến thơ. Có điều, hình ảnh trong thơ và hình ảnh trong ống kính không giống nhau. Một thứ được chụp bằng mắt, một thứ được ghi lại bằng trái tim. Có những câu thơ làm ta nhớ được bài thơ, cũng như đôi mắt làm ta nhớ lại một con người. Trong “Tiếng khèn”, Trần Đàm có khá nhiều những câu thơ như thế. Những câu thơ kết tinh tài năng thơ của tác giả. Công bằng mà nói “Bản Lát” là một bài thơ khá. Nhưng nếu không có những câu thơ sau đây thì bài thơ sẽ rơi vào loại trung bình. Đó là những câu:
Cửa voóng, mế ngồi nhìn mây lạc
Đường trơn, em liêu xiêu vác nước
Bếp lửa đỏ, cha ngồi hơ tuổi tác
Tiếng khèn xa vọng lại bồn chồn
Em như cây luồng, cây lim ngay thẳng
Mang gió xuân về ba lô vai anh.
Trong bài “Thiên thần của núi” cũng có một câu rất lạ:
Khúc khuỷu sương khuya
Đôi chân gầy, khuân mặt em nắng lửa.
Những câu thơ như thế nó nói được rất nhiều thứ. Vì nó rất mới, rất lạ và rất thơ. Đây là bài học sống còn của việc làm thơ. Một nhà thơ mà không có những câu thơ hay thì thử hỏi lấy gì để níu được người đọc giữa bộn bề chữ nghĩa.
Trong bài “Phiên chợ vùng cao” tác giả cũng có một câu tôi rất thích: “Nụ cười nhẹ một khoảng trưa”. Có bao nhiêu người tả nụ cười theo những kiểu cách khác nhau. Đến lượt mình, Trần Đàm đưa ra một kiểu cách mới. Anh không ví von, không so sánh, không tả mà là cảm. Từng chữ ở đây có dấu vết của tâm trạng. Và người ta có thể hiểu về nó, bình về nó theo rất nhiều nghĩa khác nhau. Đương nhiên ai chả biết làm thơ là để nói lên, để gửi gắm một điều gì đó về xã hội, về con người, về trời đất. Muốn làm được điều đó phải có những binh hùng tướng mạnh, đó là đạo quân chữ. Đọc “Tiếng khèn”, tôi thấy đội quân chữ của Trần Đàm được rèn binh luyện cán khá tốt, nhờ đó góp phần rất quan trọng làm nên chất lượng của tập thơ. Nếu như trong bài thơ “Dáng núi”, anh làm ta yêu mến cuộc sống của miền núi qua hình ảnh một cô gái:
Chợ phiên tuần có một lần
Một lưng củi với một thung gió đầy.
Thì ở bài “Vu Lan nhớ mẹ”, anh lại làm ta xúc động về sự tảo tần, hết mình dâng hiến cho con của bà mẹ:
Một đời gồng gánh đa đoan
Mẹ như cánh vạc muộn màng về khuya.
Trong bài “Gọi mùa”, tác giả có những câu thơ mở đầu rất gợi:
Những tia nắng
Thả thang xuống đồng
Đánh thức mùa trĩu hạt
Mẹ gùi ấm no về bản
Bản sáng lên theo quầng váy mẹ.
Đọc thật kỹ, soi vào từng chữ, ta thấy hết công lao của tác giả trong một nỗ lực làm mới thơ không ngừng. Trong những câu thơ tôi đã biểu dương trên kia, bảo là dân tộc thì rất dân tộc, bảo hiện đại thì nó cũng rất hiện đại. “Những tia nắng/ thả thang xuống đồng/ mẹ gùi ấm no về bản...” thật là độc đáo và sáng tạo.
Tôi đã đọc đi đọc lại mấy lần tập thơ “Tiếng khèn” và thấy rõ cái công của tác giả chịu đi, chịu sống, đầy tình cảm và trách nhiệm với đời sống ngày hôm nay. Điều đó thật đáng trân trọng. Điều đáng quý hơn nữa là hầu hết những bài thơ anh viết đều ở những năm xấp xỉ 80 tuổi.
Với những thành công đã đạt được mà tôi không thể nói hết trong một bài viết ngắn, tôi tin tưởng rằng, “Tiếng khèn” rất xứng đáng được giải cao về thơ năm 2024 của Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam.
Hà Nội, ngày 03 tháng 7 năm 2024
H.T