Nam Mộc - Lê Hữu Kiều sinh năm 1915, quê Hoằng Phúc, Hoằng Hóa trong một gia đình nhà nho. Đậu tú tài năm 1933 và bắt đầu cuộc đời dạy học tại các trường tư thục ở Huế, Hà Nội, Sài Gòn, Thanh Hóa. Trong phong trào Mặt trận dân chủ là phóng viên các báo của Đảng: Thế giới, Tin tức, Bạn dân, Dân tiến... Thời kỳ 1939-1942, ông về Thanh Hóa hoạt động: thành viên sáng lập trường tư thục Lam Sơn; nhân vật tích cực của Hội Truyền bá quốc ngữ; chủ bút báo Bạn đường, cơ quan ngôn luận của tổ chức Hướng đạo; lập Đoàn thiếu sinh Lê Lai. Đầu năm 1943, ông được Trung ương Đảng điều động vào công tác ở Nam Kì - phụ trách Ban Tuyên truyền của Xứ ủy; ủy viên ban cán sự miền Đông, năm 1944 là Bí thư Xứ ủy (lâm thời). Sau Cách mạng Tháng 8, ông lần lượt làm thư ký tòa soạn các báo Cờ giải phóng, Độc lập, Cứu quốc Liên khu II, III và Thủ đô. Từ 1959 ông về công tác tại Viện Văn học, phụ trách Ban Lý luận phê bình, thường trực Ban Biên tập tạp chí của Viện. Nam Mộc là Uỷ viên Ban Chấp hành Hội Văn nghệ Việt Nam (1948-1957); hội viên Hội Nhà văn Việt Nam (1968); được phong Phó Giáo sư năm 1981. Tác phẩm chính: Noi theo đường lối văn nghệ Mác - Lênin của Đảng (1968), Văn học miền Nam trong lòng miền Bắc (chủ biên - 1969), Mấy vấn đề lí luận văn học (chủ biên - 1970), Văn học, cuộc sống, nhà văn (viết chung - 1978), Luyện thêm chất thép cho ngòi bút (1978), Về lí luận - phê bình văn học (tuyển tập 2002). Đã dịch, tham gia dịch: Người mẹ (M. Gorki), Truyện sông Đông, Đất vỡ hoang (M. Sôlôkhốp). Nam Mộc mất ngày 23-5-1989.   
   Sau đây xin giới thiệu một số sáng tác của ông trước cách mạng do vợ ông - bà Nguyễn Thị Vĩnh cung cấp:        

                                                              
                     Lạnh hương nguyền 

(Đây là bức thư ngỏ ký tên Tố Chi đăng trên báo Bạn đường năm 1939, gửi con gái một quan chức chính quyền đô hộ, thuộc dòng hoàng tộc học lớp đệ nhị trường tư thục Lam Sơn, thành phố Thanh Hóa khi cô thổ lộ tình yêu nồng nhiệt với Nam Mộc).
Em đáng thương! Rứa là hết! Bao nhiêu tình thương mến vỡ tan rồi! Tôi đã tưởng lòng bay bướm đến tuổi hăm lăm phải đậu lại nơi nụ hồng mới nhú! Ngỡ ớn phiêu lưu, hồn toan lựa một lồng son xếp cánh. Nào ngờ nụ lòng mười sáu của em hương vừa dậy đã sớm nôn nao... Em ngợp gió mơn, em cồn nắng hấp, em muốn bắt lòng tôi, em đóng hộp lồng gương, nhưng tôi vốn như gió ngàn, chiều hôm nắng quái, ngựa trẻ chưa chồn chân, khó để máu lặng nơi vó cương chấp chới. Em cho tôi háo hức, lòng đựng đầy lòng. Em quăng lưới chẳng dè tay, nhưng tôi vẫn là kình ngư có cánh! Tôi đã hăng rồi, tôi cũng đã điên. Nhưng em ơi! Một vạn đóa hồng mà chẳng có khác nhau. Cũng ngần ấy hương, cũng ngần ấy sắc, cũng ngần ấy nhụy ứ buông mơ. Tôi náo nức gặp nơi em một thoáng gì mới lạ. Tôi đã ngây ngơ.
Thôi mà! Trách gì nhau? Hoa mọc ở cây, hai mươi thế kỷ vun trồng, cũng búp nhựa quen nơi lòng đất ấy. Cho nên, em phải là em, chỉ chứa chất một sắc hương của muôn hoa cùng cội!
Em! Tôi muốn một bạn đồng hành, em lại làm cô bán quán. Em làm “mình ơi khóa tủ” khi tôi ao ước một bạn đồng tâm. Em ước dù che, tôi quàng áo lá. Ước mơ em “Một mai khoa chiếm bảng vàng/ Võng anh đi trước, võng nàng theo sau”. Thôi hãy cùng nhau rẽ bước. Em theo đường cũ lối mòn, tôi đi ngả mới xây lại trần gian. Bao giờ thiên đường trên mặt đất, bao giờ tình yêu không tính toán, bấy giờ ta sẽ tính chuyện cánh chắp, cành liền.
Dòng đời trôi, dòng sông chảy, dòng lòng xuôi. Tình tôi đâu còn nơi bến xưa mà em ngóng đợi! Sống là luân chuyển, sống ấy đổi thay. Chớ bảo lòng nhau bất nhất. Vì lời hứa rất thực lúc nói ra, cũng rất thực khi lòng không giữ nữa. Lời thề là gieo lòng phản trắc, khởi điểm hoài nghi. Lòng không cho nữa khi gượng bảo rằng cho. Môi đâu có nói thay lòng, môi làm đĩa hát, nhưng lòng đã chẳng phát âm. Những ý chân thành là những ý không bao giờ diễn hết. Bởi khó tin nhau nên mới nặng lời nguyền. Quạt ước rồi tan, chén thề sẽ cạn, sao lại nhờ biển núi chứng tri? Ngựa trắng, chó xanh, lòng người sao lẩn thẩn. Bốn mắt nhìn nhau lẳng lặng, tâm sự biết bao nhiêu!
Thuyền lòng theo dòng trôi xuôi, lời thề như cái bến “Mai sau dù lỗi hẹn hò/ Cây đa bến cũ, con đò khác đưa”... Cớ sao làm mốc, sao buộc lòng nhau? Con thuyền không nhổ neo không phải là con thuyền. Lời hứa chỉ có giá trị như là một kỉ niệm thôi. ừ, thuở nớ ta đã nói thế ni, vì lòng ta thế nớ!
Thôi, thôi! Bến chớ buộc thuyền. Tội lắm ai ơi! Gió gọi ngoài khơi hãy cho thuyền căng cánh.

Con thuyền đón gió ngoài khơi lộng
Chưa muốn neo giàng một bến yên.

Đá vọng phu

Anh là trai mặt sóng
Em là gái sườn non
Kẻ đi trời biển rộng
Người chờ đỉnh đá con.

Anh là nước xuôi dòng 
Em là đá trông chồng
Nước xuôi xuôi mãi mãi
Đá trông sáng chiều trông.

Anh không mơ phồn hoa
Anh không lầm cát bụi
Bến nước chiều sương nhòa
Hồn theo mây về núi.

Há đâu hám giang hồ
Nước theo dòng chảy mãi
Trót hẹn biển trôi xuôi
Chưa đành quay trở lại,

Bao giờ trở về non
ấy là đời nước đổi
Biến hóa nhẽ đất trời
Nhắn non bền vững đợi.
              Sài Gòn, xuân 1944

Lòng du khách

    Cử đầu vọng minh nguyệt
    Đê đầu tư cố hương(*)
          (Lý Bạch)

Anh là lòng du khách
Em là rau cố hương
Anh rộn ràng tám hướng
Em âm thầm một phương.

Dặm ngoài mây nước lạ
Dặm ngoài ngát sắc hương
Ai ham say hồng tía
Lòng dễ lạc yêu đương.

Hoa bên đường vừa nụ
Quả bên vườn mới ương
Môi hồng đôi lúc ấp
Tay ngà đôi lúc vương.

Song tình ngoài gió lá
Lòng anh có chủ trương
Mang mang trời biển rộng
Hồn gửi áng mây hàng(**).

Rượu bên ngoài thơm ngát
Sao bằng rau cố hương?
Nhớ người trong khung cửa
Bâng khuâng khách dặm trường.
            Sài Gòn, thu 1944

(*) Ngẩng đầu ngắm trăng sáng/ Cúi đầu nhớ quê hương.
(**) Câu thơ chỉ lòng nhớ quê hương.
                      

 L.Đ.H