Phật giáo nghìn đời luôn luôn đồng hành cùng dân tộc trong tinh thần “Hộ quốc an dân”. Quá khứ đã vậy, hiện tại cũng thế, và tương lai cũng không bao giờ thay đổi… Đạo pháp và dân tộc luôn là chất liệu muôn đời của Phật giáo. Với vai trò là một tôn giáo lớn phải luôn giữ được trọng trách tịnh hóa nhân tâm, ổn định xã hội, nâng cao đạo đức văn hóa, kiến tạo nếp sống tường hòa, là nền tảng cho sự phát triển bền vững của quốc gia.
Với truyền thống và quan niệm của xã hội phương Đông, người ta cho rằng muốn tiến thân để được một chỗ đứng trong xã hội chỉ có một trong hai con đường để lựa chọn đó là: Làm chính trị (nghĩa là làm quan) hoặc là làm kinh tế (nghĩa là làm đại gia). Nhưng với quan niệm của xã hội hiện đại ngày nay, điều đó không còn là yếu tố quan trọng và quyết định, mà người ta có thể đơn thuần lấy công việc phục vụ làm nghề nghiệp chuyên môn để cống hiến và khẳng định mình trong xã hội. Mặt khác, kết cấu truyền thống của gia đình về mọi mặt đã chịu sự tác động mạnh và thay đổi rất lớn ví như quan niệm “con là lộc” hay “trời sinh voi sinh cỏ” đã thay đổi làm cho số lượng nhân khẩu trong gia đình ngày một ít hơn. Kết cấu gia đình là một đơn vị kinh tế “tự cung tự cấp” trước đây đã không còn, làm cho giá trị và chức năng của gia đình bị thấp đi. Do đó, đã xuất hiện nhiều nhu cầu mới mà những nhu cầu đó không thể hoàn toàn dựa vào nguồn cung ứng từ gia đình được như giáo dục, học đường, bệnh viện, y tế… Từ đó đã đưa con người đến với quan niệm và phương thức sống mới là cần phải có sự tương tác hỗ trợ giữa những người ngoài gia đình với nhau.
Cùng lúc đó tuổi thọ của con người trong xã hội ngày nay được nâng cao. Khi con người sống lâu hơn đã hình thành nên những quan niệm và nhu cầu mới mà ở những xã hội trước đây chưa từng có như việc cung ứng nhu cầu học tập lâu dài của con người theo mức độ thăng tiến ngày càng cao của cuộc sống, hay việc làm thế nào để đáp ứng đầy đủ những ý nguyện muốn được tiếp tục phục vụ của các cá nhân trong xã hội. Hơn nữa, việc “lão hóa” trong xã hội đã đưa đến một nhu cầu rất lớn là phúc lợi xã hội dành cho người cao tuổi cũng vô cùng cấp thiết. Ngay cả vấn đề “dưỡng sanh tống tử” như nhà dưỡng lão, nhà an dưỡng, cơ sở tịnh dưỡng, nhà vãng sinh, nhà tang lễ theo đúng nhu cầu và tín ngưỡng riêng biệt của nhóm đối tượng cũng là một điều kiện sống tất yếu không thể thiếu trong xã hội hiện đại.
Mặt khác, khi xã hội phát triển đã hình thành nên những yếu tố mang tính chất nguy hiểm mới sẽ không ngừng phát sinh trong xã hội theo cấp số thay đổi phi thường của cuộc sống hiện đại. Con người đứng trước hoàn cảnh luôn biến đổi ấy đã nảy sinh trạng thái lo âu và tình trạng bị dồn nén về tâm lý, hoang mang trước tương lai của cuộc sống. Tất cả những yếu tố nguy hiểm trong xã hội trước đây thường chỉ xuất phát từ bản thân của mỗi người nhưng ngược lại, trong cuộc sống hiện tại những yếu tố nguy hiểm ấy không chỉ đơn thuần phát sinh từ nơi bản thân của chính mình mà còn được phát sinh từ những hoàn cảnh khách quan của cuộc sống. Do vậy, làm cho con người phải cần đến sự hỗ trợ của những người xung quanh mình.
Một vấn đề quan trọng nữa trong cuộc sống hiện nay đó chính là “tình người ngày thêm bạc bẽo hơn”. Với tốc độ đô thị hóa hiện nay cùng với cuộc sống công nghiệp đã đưa người ta đến tình trạng xa lạ với người xung quanh “đèn nhà ai nấy tỏ, ngõ nhà ai nấy hay”. Mọi người sống trong hoàn cảnh các mối giao hảo lạnh nhạt và xa lạ với những người xung quanh nên càng không cảm thấy an toàn trước người khác. Cộng thêm vào đó là lối sống tranh đấu với người để đoạt lợi cho mình đã làm cho tinh thần nhân văn bị đánh mất, nền tảng đạo đức chung của xã hội không còn. Truyền thống văn hóa tương thân tương ái bị ảnh hưởng trầm trọng. Mọi người chỉ biết sống cho lợi ích riêng không nghĩ đến lợi ích chung của cộng đồng xã hội, con người sống buông thả với ý thức “mackeno”(mặc kệ nó) không còn để ý đến vấn đề đạo đức chung làm cho nội tâm của con người ngày thêm trống vắng, lo lắng lâu dần không còn cảm nhận được ý nghĩa và niềm vui trong cuộc sống. Tiền bạc tuy nhiều hơn nhưng sự an lạc ngày một ít đi. Đó chính là những vấn đề mà con người trong xã hội hiện nay đang đối mặt. Nói cách khác đó cũng chính là những vấn đề mà Phật giáo đang đối mặt. Trước thực trạng đó, Phật giáo cần phải nhận thức được trọng trách phục vụ nhân quần xã hội trong lý tưởng “phục vụ chúng sinh là cúng dường Chư Phật” và “hộ đạo giúp đời”. Hay như lời của Hòa thượng Trí Thủ khẳng định: “Những gì làm cho Đạo pháp chính là làm cho Dân tộc và những gì làm cho Dân tộc cũng chính là làm cho Đạo pháp”.
Nhằm tạo được sự tin tưởng của xã hội đối với các tổ chức Phật giáo, vấn đề quan trọng là phải có được tính lâu dài và bền bỉ trong các loại phục vụ. Ngoài ra, cũng cần có những loại phục vụ mang tính cấp thời nhằm khắc phục một cục diện nào đó, đồng thời cũng cần có những hình thức phục vụ đặc biệt nhằm vào một nhóm đối tượng đặc biệt nào đó. Nói tóm lại, cần phải có tính chuyên môn và đa dạng từ tổ chức đến hình thức phục vụ.
Ngay chính trong nội bộ Phật giáo cũng cần phải thay đổi quan niệm và chú trọng đến việc phục vụ cho đoàn thể Tăng đoàn như việc hạn chế xây dựng chùa viện để đem nguồn tài chính ấy xây dựng các bệnh viện, nhà dưỡng lão, trường học, ký nhi viện, trạm y tế, cô nhi viện… vừa để phục vụ cho nội bộ tổ chức Phật giáo, vừa để phúc lợi cho những tổ chức khác trong xã hội ngoài Phật giáo, để tạo nên những đạo tràng cho Phật tử ứng dụng giáo lý Phật giáo vào trong cuộc sống để thực hành tâm hạnh Bồ Tát phục vụ quần sinh. Đối tượng phục vụ của Phật giáo không chỉ là phạm vi nội địa quần chúng xung quanh những cơ sở, tự viện Phật giáo đang trú đóng, mà cần nâng dần lên phạm vi cả nước và mở rộng ra ngoài lãnh thổ, vượt qua sự hạn chế của biên giới hướng đến phúc lợi quốc tế theo tinh thần từ bi vô ngã của Phật giáo. Cùng với việc mở rộng không gian, việc mở rộng đối tượng phục vụ của Phật giáo là các dân tộc thiểu số vùng cao, vùng biên giới là những người di dân đến thành thị và các địa phương mới đang rất cần sự nâng đỡ để ổn định và hòa nhập vào cuộc sống cũng cần có chiến lược nghiêm túc và lâu dài.
Về phương thức có thể Phật giáo chủ động tự tổ chức hoặc trước một tình hình nào đó Phật giáo nhận lời yêu cầu của các đoàn thể xã hội mà đảm nhận. Ngoài hai phương thức trên, Phật giáo cũng có thể chọn các phương thức sau để tham gia như tài trợ giúp đỡ trên một vài phương diện nào đó để các đoàn thể khác đứng ra tổ chức nếu tự thân Phật giáo không có khả năng tổ chức, hoặc ủy thác cho các đoàn thể khác đảm nhận hay cũng có thể liên kết với các đoàn thể khác để cùng đảm nhận. Các tổ chức trực thuộc Phật giáo có thể phục vụ xã hội trên tất cả mọi phương diện như thành lập các cơ quan thông tin báo chí, đài truyền thanh truyền hình, trường học, bệnh viện, cơ sở văn hóa xã hội hay phục vụ tại các cơ quan nói trên nếu không thể tự thành lập. Ngoài ra, cũng có thể phục vụ nhằm vào các đối tượng đặc thù như tù nhân, nạn nhân, người già, trẻ em, người tàn tật, trẻ mồ côi, bệnh nhân nghèo, phụ nữ, người dân tộc thiểu số, người nước ngoài, người có thu nhập thấp…
Nguyên tắc cần phải tôn trọng đó chính là: Lấy nguyên tắc đề phòng làm ưu tiên, vượt qua sự giới hạn của các thuộc tính như màu da, giới tính, tuổi tác… Phải công khai minh bạch các quyết sách và tài chính. Người lãnh đạo và các thành viên tham gia trong các tổ chức phục vụ xã hội của Phật giáo phải tuyệt đối tuân thủ nguyên tắc căn bản là: Phải sống đời sống thanh bạch và liêm khiết; phải biết trân trọng và nâng cao hiệu quả của đồng tiền, tài sản mà các nhà hảo tâm đóng góp; phải nâng cao tinh thần văn hóa và tinh thần nhân văn trong mọi hoạt động phục vụ.
Trước thời đại mới, Phật giáo phải đối mặt, dấn thân xây dựng và cải hóa xã hội bằng tinh thần “trí tuệ từ bi” để “tịnh hóa nhân tâm”, xây đắp “nhân gian tịnh độ” tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững của xã hội và phát huy văn hóa dân tộc. Muốn thực hiện được trọng trách và mục tiêu cao đẹp đó, các nhà lãnh đạo Phật giáo phải biết vận động các cấp, các ngành quan tâm, tạo điều kiện để mở ra các cơ chế và điều kiện để cho Phật giáo, các đoàn thể tôn giáo khác dấn thân và phục vụ nhiều hơn nữa trong lĩnh vực phúc lợi xã hội, phát huy văn hóa dân tộc.